De legende wordt uitgebreid besproken in het boek
Heethoofden, Misbaksels en Halve garen van Korine Hazelzet.

De legende van den Eeclooschen Herbacker

Het thema van een face-lift of plastische chirurgie avant-la-lettre was in de middeleeuwen reeds heel populair. Toen was men al overtuigd dat oude, mismaakte en versleten mensen vernieuwd konden worden door het drinken van een levenselixir, het baden in de fontein der verjonging of het herbakken in een oven. De legendarische bakker in Eeklo hakte je hoofd af en zette een groene kool op je romp om het bloeden tegen te gaan. (Koolbladeren werden lange tijd gebruikt om wonden te verbinden en bloedverlies te voorkomen. Maar kolen zijn ook symbool voor gekheid en domheid. Denk maar aan de uitdrukkingen iemand een kool stoven, hem beetnemen, een poets bakken; het is allemaal kool, klets, onzin, gekheid, men heeft er niets aan, het zijn smoesjes; hij zegt het maar om de kool, voor de grap.)

Na het bewerken met zalfjes en olie werd het hoofd met een bakkerspaal in de oven geschoven voor een fikse bakbeurt om daarna terug op het lichaam te worden geplaatst zodat men jong en herboren verder door het leven kon. Er waren ook heel wat mensen die kwamen om niet alleen het uiterlijk te veranderen maar ook het innerlijke. Zo zie je achteraan in de bakkerij  klanten die hoofden brengen van mensen  die volgens de burgermoraal niet deugden: lichtzinnige meisjes, overspelige mannen, corrupte ambtenaren en allerlei wildebrassen. Maar al dat herbakken was niet zonder gevaar. Zat je hoofd te lang in de oven dan werd je een heethoofd. Was de baktijd te kort dan sprak men van een halve gare. En liep er bij het bakken iets fout, dan ging je door het leven als misbaksel.

Het feit dat Eeklo in Vlaanderen sinds eeuwen bekend staat als Herbakkerstad is te danken aan het verhaal in het volksboek ‘De Vermaekelijke klugt’ (1750). Het vertelt over een radeloze vader die zijn domme zoon al naar Zottegem en het Minnewater gestuurd had om slimmer te worden, maar niets mocht baten. Een advocaat gaf hem de raad eens naar Eeklo te gaan, want: ‘daar worden hoofden gebakken met gekrulden en platte haren, met schele, loense, lodderige en lepe ogen, zwarte en andere kunt ge er ook krijgen volgens uw goesting en smaak’. Zo gezegd zo gedaan. Nadien ging de zoon naar Parijs waar hij ‘uitblonk in zijn studien door zijn wijsheid en geleerdheid’.

Deze legende wordt in Eeklo levendig gehouden door de KVVV (Koninklijke Vereniging voor Volkscultuur Eeklo) die jaarlijks verdienstelijke Eeklonaren tot ridder slaat in de 'Orde van de Eeklooschen Herbacker'. In de taal zijn er uitdrukkingen te vinden die rechtstreeks naar de Eeklose legende verwijzen: heethoofden (als de oven te warm is), halve gare (als het hoofd te vroeg uit de oven werd gehaald), misbaksel (als het resultaat niet geslaagd was). 

Folklore

In 1861 werd het herbakken in Eeklo ingevoerd als folkloristisch feest. Als oven diende een oude diligentie die in de Brugse straete (nu Koning Albertstraat) was neergezet en van waaruit rook en vlammen naar buiten sloegen. De te herbakken Eeklonaars werden door vier bakkersgasten één voor één naar boven getrokken en tot groot jolijt van de omstaanders geheel met meel bestrooid. Wanneer ze dan uit de oven kwamen, werden ze begroet met luid getoeter op ossenhorens en de kreet

"Hete brood! Hete brood! Dobbel gebakken maar toch niet dood!" In 1912 kwam er een einde aan deze herbakkersfeesten.

VVV-Eeklo

Maar in 1968 blies de Eeklose VVV de legende opnieuw leven in. Voorafgegaan van een Herbakkersreus werd er met een Herbakkerspraalwagen meegereden in de Eeklose carnavalstoet. In straten en op pleintjes voerde men het wagenspel op van "de vrouw die haren man doet herbakken", een kluchtspel van de hand van Hyppoliet Van Peene. Op kermissen en feesten weerklinken nu nog de deuntjes van de 'Herbakkersfanfare'  en bij speciale gelegenheden wordt de herbakkersoven nog eens van onder het stof gehaald om mensen te herbakken. Ook worden er jaarlijks personen die zich voor Eeklo verdienstelijk hebben gemaakt tot ridder in de Orde van "den Eeclooschen Herbacker" geslagen. Culinaire hoogstandjes zijn het Herbakkersbier, het Herbackerstoartjen en het Herbakkersspeculoosje.

Eeklo herdenkt deze legende met het kleinere beeldje Lotjen voor het stadhuis en het monumentale beeld ‘De Herbakker’ dat midden op de doorgaande weg N9 opgesteld staat. U vindt ook andere verwijzingen: Cultuurcentrum De Herbakker, Herbakkersbier, De Herbakkersfanfare,...  

Klik op de knop voor een uitgebreide bespreking van de legende